Hệ thống và thẩm quyền Tòa án nhân dân các cấp sau khi sắp xếp, tinh gọn bộ máy

LexNovum Lawyers

09/06/2025

1. Hệ thống Tòa án có những thay đổi quan trọng về cơ cấu, sắp xếp

Hiện tại, theo quy định tại Điều 4.1 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2024, hệ thống tổ chức Tòa án nhân dân (“TAND”) gồm các cấp sau đây:

TAND tối cao;
TAND cấp cao;
TAND cấp tỉnh (gồm tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương);
TAND cấp huyện (gồm huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương);
TAND sơ thẩm chuyên biệt gồm Tòa Hành chính, Tòa Sở hữu trí tuệ, Tòa Phá sản;
Tòa án quân sự gồm Tòa án quân sự trung ương, Tòa án quân sự quân khu và tương đương, Tòa án quân sự khu vực.

Theo Dự thảo 2 Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc thành lập, giải thể và quy định phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ của Tòa án nhân dân (“Dự thảo Nghị quyết”), hệ thống TAND sẽ có một số điều chỉnh quan trọng, cụ thể:

Thành lập 23 TAND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (được thành lập theo sự kế thừa nhiệm vụ, quyền hạn của các Tòa án đã tồn tại trước khi sắp xếp theo quy định của pháp luật);
Thành lập 355 TAND khu vực tại 34 tỉnh, thành phố trực thuộc (tên, phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ và việc kế thừa nhiệm vụ, quyền hạn của TAND khu vực được quy định chi tiết tại Phụ lục II của Nghị quyết);
Quy định phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ của các Tòa chuyên trách: Tòa Phá sản, Tòa Sở hữu trí tuệ, Tòa Kinh tế thuộc TAND khu vực;
Giải thể một số TAND, gồm: TAND cấp cao tại Hà Nội, TAND cấp cao tại Đà Nẵng, TAND cấp cao tại Thành phố Hồ Chí Minh, 29 TAND cấp tỉnh, 693 TAND cấp huyện.

Trong Dự thảo Nghị quyết cũng quy định về hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/7/2025.

Như vậy, nếu Dự thảo Nghị quyết được thông qua, từ 01/7/2025, Hệ thống tổ chức TAND sẽ mất đi TAND cấp cao, còn hệ thống TAND cấp huyện sẽ được thay bằng TAND khu vực.

2. Thẩm quyền Tòa án có nhiều thay đổi

Hiện nay, TAND tối cao đang xây dựng Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng dân sự, Luật Tố tụng hành chính, Luật Tư pháp người chưa thành niên, Luật Phá sản và Luật Hòa giải, đối thoại tại Tòa án (“Dự thảo Luật”).

Trong Dự thảo Luật lần thứ 5 (ngày 18/4/2025), Dự thảo điều chỉnh thẩm quyền của các cấp Tòa án với một số điểm quan trọng và cơ bản như sau:

– TAND cấp tỉnh:

Có thẩm quyền giám đốc việc xét xử của TAND khu vực thuộc phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ (Điều 1.1 Dự thảo Luật). Trong Bộ luật Tố dụng dân sự (“BLTTDS”) hiện hành, thẩm quyền giám đốc thẩm chỉ được quy định cho TAND tối cao và TAND cấp cao (Điều 18 BLTTDS).
TAND cấp tỉnh giải quyết theo thủ tục phúc thẩm những vụ việc mà bản án, quyết định của TAND khu vực chưa có hiệu lực pháp luật bị kháng cáo, kháng nghị; giám đốc thẩm, tái thẩm các bản án, quyết định của TAND khu vực có hiệu lực pháp luật theo quy định của BLTTDS (Điều 1.4 Dự thảo Luật). Đây là thay đổi quan trọng, thu gọn phạm vi thẩm quyền của TAND cấp tỉnh, bởi lẽ hiện tại theo Điều 37 BLTTDS, TAND cấp tỉnh có thẩm quyền giải quyết sơ thẩm đối với một số vụ việc thuộc các trường hợp quy định tại Điều 37 BLTTDS.

– TAND cấp huyện dự kiến được thay thế bằng TAND khu vực. Theo đó, thẩm quyền của TAND khu vực sẽ được quy định như sau: TAND khu vực có thẩm quyền giải quyết theo thủ tục sơ thẩm những tranh chấp, yêu cầu theo quy định tại các điều 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32 và 33 của BLTTDS (Điều 1.2 Dự thảo Luật). Như vậy có thể thấy thẩm quyền của TAND khu vực là rất lớn với thẩm quyền giải quyết hầu như tất cả các vụ việc theo thủ tục sơ thẩm.

– Tòa chuyên trách:

Đối với Tòa chuyên trách TAND cấp tỉnh (bao gồm Tòa Dân sự, Tòa Gia đình và người chưa thành niên, Tòa Kinh tế, Tòa Lao động), Dự thảo Luật quy định về thẩm quyền như sau: tất cả các Tòa chuyên trách TAND cấp tỉnh đều được quy định về thẩm quyền giải quyết theo thủ tục phúc thẩm những vụ việc mà bản án, quyết định chưa có hiệu lực pháp luật của TAND khu vực bị kháng cáo, kháng nghị theo quy định của BLTTDS (Điều 1.5 Dự thảo Luật). Nếu như trong BLTTDS hiện hành, các Tòa chuyên trách TAND cấp tỉnh có thẩm quyền giải quyết theo thủ tục sơ thẩm đối với một số vụ việc được quy định tại Điều 38 BLTTDS thì với Dự thảo Luật này, thẩm quyền này sẽ không còn được quy định, mà chỉ tập trung vào giải quyết theo thủ tục phúc thẩm.
Đối với Tòa chuyên trách TAND khu vực (trên cơ sở kế thừa TAND cấp huyện), Dự thảo Luật cũng có thay đổi về thẩm quyền như sau: Bên cạnh Tòa Dân sự và Tòa Gia đình và Người chưa thành niên vẫn giữ thẩm quyền xét xử sơ thẩm thuộc thẩm quyền, thì Dự thảo Luật quy định thêm 2 Tòa mới là Tòa Kinh tế và Tòa Sở hữu trí tuệ cũng sẽ có thẩm quyền xét xử sơ thẩm đối với các vụ việc thuộc thẩm quyền (Điều 1.3 Dự thảo). Việc mở rộng thêm các Tòa Kinh tế và Tòa Sở hữu trí tuệ đối với cấp TAND khu vực sẽ giúp chuyên biệt hóa các vụ việc, giảm tải áp lực cho hệ thống TAND các cấp.

Dự thảo Luật này có hiệu lực thi hành từ 01/7/2025 (Điều 6). Do đó, nếu các nội dung Dự thảo này được thông qua, thẩm quyền các Tòa án sẽ có sự thay đổi lớn. Các cá nhân, tổ chức cần nắm bắt thông tin để thuận lợi cho các hoạt động và công việc của mình.

Người thực hiện: Thanh Phong

Lưu ý:

Bài viết này được thực hiện dựa trên quy định của pháp luật Việt Nam (hiện hành) và các văn bản Dự thảo Luật và Dự thảo Nghị quyết. Những thông tin tại bài viết này chỉ nên được sử dụng nhằm mục đích tham khảo. Chúng tôi không chịu trách nhiệm hay có nghĩa vụ pháp lý đối với bất kỳ cá nhân, tổ chức nào sử dụng thông tin tại bài viết này ngoài mục đích tham khảo. Trước khi đưa ra bất kỳ sự lựa chọn hoặc quyết định nào, Quý khách vui lòng tham vấn thêm các khuyến nghị một cách chính thức, hoặc liên hệ LexNovum Lawyers để nhận được sự tư vấn chuyên sâu từ chúng tôi.

Vui lòng trích dẫn nguồn “LexNovum Lawyers” khi sử dụng hoặc chia sẻ bài viết này tại bất kỳ đâu.